Geluidversterking toneel.

Een veel gestelde vraag is hoe je het beste het geluid van een toneelstuk kunt versterken. Het liefst met een klein budget.
Denk daarbij aan scholen, buurtverenigingen en natuurlijk toneelverenigingen.
De afgelopen jaren hebben we daar de nodige ervaring mee opgedaan.
Er zijn een paar manieren om dit te doen.

Microfoons voor het podium

We beginnen met de meest gebruikte en tevens de eenvoudigste oplossing.
Pak een paar condensatormicrofoons op statief en zet deze voor het podium.
Liefst een stuk of vier.
Dit type microfoon is zeer gevoelig en kan ook geluid van een paar meter afstand oppakken.
Maar let op: wonder microfoons bestaan niet!
Deze methode heeft daarom zeker de nodige beperkingen.
Vaak zien we ook microfoons boven het podium hangen.
Het idee is nobel maar wie praat er omhoog?
Niemand, dus echt veel zullen ze niet doen.

De microfoons voor het podium stel je zo op dat ze het gehele (bespeelbare) podium afdekken.
In de meeste gevallen ben je minstens drie nodig maar vaak komen we toch op vier uit.

Dit systeem heeft de volgende voordelen:

- De opzet is eenvoudig.
- Relatief goedkoop om het materiaal te huren
- Er is een klein beetje kennis van zaken nodig maar meestal is dat geen probleem
- Vraagt geen extra 'handjes', maw: de geluidsman kan het alleen wel af.

Maar deze wijze van werken heeft ook zeker nadelen:  

- De spelers staan verder van de microfoon af, dus de input ligt erg laag.
- Door de hoge versterking die nodig is, is 'rondzingen' je grootste vijand. Je zit de gehele voorstelling tegen het rondzingen aan te werken.
- Je versterkt het zeker maar echt overtuigend is het niet. Mocht de gemiddelde leeftijd van je publiek wat hoger liggen zal er regelmatig gevraagd worden of het harder kan.
- De microfoons op statief voor het podium is natuurlijk geen sieraad 

Toch kan je een paar nadelen wel minimaliseren.

Om te beginnen het rondzingen.
Dit is echt je vijand nr 1. bij uitstek.
Omdat je behoorlijk moet versterken om toch nog een beetje geluid uit de speakers te krijgen gaat het gegarandeerd piepen.

Oplossing 1: Probeer de microfoons zo ver mogelijk achter de lijn van de speakers te krijgen. Natuurlijk sterk afhankelijk van de situatie of dit lukt.

Oplossing 2: Je kan op de mengtafel de microfoons 'uitpannen'. Dit betekend dat je de linker microfoons wat sterker over de rechter speakers laat klinken en andersom. Niet echt ideaal voor je stereo beeld maar ik denk dat niemand dat in de gaten heeft.

Oplossing 3: Gebruik de equalizer. Wij noemen dat 'uitfluiten'.
Dat werkt als volgt: Stel alles op zoals je dat hebben wilt.
Dan ga je de versterking net zo ver opschroeven totdat de boel gaat rondzingen.
Vervolgens ga je op de equalizer elke schuif even helemaal naar beneden schuiven.
Houdt het piepen op dat laat je hem zo staan. Heeft het geen invloed dat mag de schuif weer in het midden.
Wat je eigenlijk doet is de frequentie opzoeken waarop hij rond zingt.
En deze ga je vervolgens met de equalizer dempen. Dit doe je twee of drie keer.
Dat heb je dus alles in het midden staan op twee of drie schuifjes na. Die staan helemaal onderin.
Het is even werk maar daarmee kan je opvallend goede resultaten boeken.
Heb je een stereo equalizer dan doe je dat natuurlijk voor links en rechts tegelijk...

Maar het alle belangrijkste is dat de spelers goede spraak instructies krijgen.
De geluidsman wordt vaak als wondermens gezien die alles kan versterken.
Echter als het niet goed gaat dat is de geluidsman (of vrouw natuurlijk....) ook gelijk de zondebok.
Vaak hebben spelers de nijging om bij het zien van microfoons deze te mijden.
Maar het ergste is wel dat men dan denkt niet meer duidelijk te hoeven spreken.
Niets is minder waar!
Als de spelers niet duidelijk en met volume praten dan is er geen microfoon op de wereld die daar iets mee kan.
Want 1000x niets versterken blijft niets....

Laat spelers altijd een niveau harder praten. Dus normaal praten in het script is luid praten op het podium.
Praat ook altijd naar het publiek. Praat men met de rug naar het publiek dan gaat niemand dat verstaan (op de spelers op het podium na). 

Met de bovenstaande regels gaat het zeker lukken maar verwacht zeker geen wonderen....

Headsetjes

De minst slechte oplossing is en blijft het gebruik van headsetjes.
Maar het gebruik ervan kent net zoveel vrienden als vijanden.
Laten we positief beginnen...

Bij het gebruik van een headsetje zit de microfoon dicht bij de bron. De mond van de speler in dit geval. 
Dat is wat je graag wilt. Een krachtige input geeft de geluidsman/vrouw de mogelijk om wat te doen.
En resulteert vaak in een ook krachtige output vanuit de speakers.
Hierdoor heb je een goede verstaanbaarheid van elke speler ook als deze zich met de rug naar het publiek staat of zelfs nog achter de schermen staat.
Dat laatste komt regelmatig voor als er in het script een tekst staat voor een speler die zich niet op het toneel bevind.

Wat ik zeker ook een voordeel vind van het gebruik van headsetjes is dat je details veel beter hoort.
Denk daarbij aan zuchten en dergelijke. Hiermee draag je veel beter emotie en sfeer over aan het publiek.

Mochten er video opnamen gemaakt worden dan loont het zeker de moeite het geluid op te nemen en onder de beelden te monteren.

Maar zoals we al aangaven zijn er ook nadelen.

Als eerste is natuurlijk de huurprijs hoger. Omdat je elke speler van een headset gaat voorzien is dit natuurlijk sterk afhankelijk van het aantal spelers. Een speler met weinig tekst geen headset geven is geen optie. Je zult elke speler goed horen in de zaal en de speler met weinig tekst zo goed als niet. Dat lijkt (klinkt) niets....

Waar de geluidsman bij het gebruik van microfoons voor het podium wel heel even gemist kan worden is dat hier zeker niet het geval.
Elke microfoon van een speler die (even) niet op het podium is moet uitgeschakeld worden.
Het is namelijk echt knullig als je dat geluid er doorheen hoort.

Elke headset moet goed op het hoofd geplaatst worden. Spelers hebben daar vaak geen zin in maar het moet.
Het goed plaatsen van een headsetje mag best 5 tot 10 minuten in beslag nemen.
Een speler mag dat onzin vinden maar ze kijken jouw aan als het niet goed gaat!
Dat geeft extra spanning als er tijdens het stuk gewisseld moet worden van kleding!

Wij hebben zelf als regel dat in een dergelijk geval er altijd iemand achter het podium staat die weet hoe een headset hoort te zitten.
Deze persoon doet dus ook niets anders dat headsetjes plaatsen en controleren.
Een speler mag pas op als deze persoon zijn of haar goedkeuring geeft.
Controle punten:
- Staat de beltpack (zender) aan?
- Zit de antenne goed vast?
- Zit het stekkertje van de headset goed in de zender?
- Draagt de speler de zender aan de zijkant en niet achterop (ivm zitten)?
- Zit de headset goed en gaat het microfoontje niet 'aan de wandel' tijdens het gebruik (evt. vast zetten met Leukoplast)?

Bij de mengtafel staat ook altijd iemand die het stuk goed kent.
Vaak de regisseur.
Hierdoor kunnen op tijd de juiste headsetjes uitgeschakeld worden maar ook weer ingeschakeld worden!

Gebruik voor elke voorstelling nieuwe batterijen!
Je zult niet de eerste zijn die door de grond gaat door het uitvallen van een headset omdat je 3 euro aan batterijen wilde besparen...

Je grootste vijand is het kraken en/of uitvallen van een headset.
De draadjes zijn erg dun van de headset naar de zender en je werkt met een draadloze zender met een klein antennetje.
Hoe goed of van welk merk je materiaal ook is: het blijft techniek.
Heb altijd een reserve headset met zender liggen. Dan kan bij een uitval snel gewisseld worden.
Is dat knullig voor het publiek? Zeker niet!
Kijk maar eens in het theater. Ook daar gebeurd het en wordt er tijdens het spelen snel gewisseld.
Ondanks dat je dit natuurlijk zoveel mogelijk wilt voorkomen is het echt niet iets om je voor te schamen.

Ik raad meestal aan een tafel achter het toneel neer te zetten waar de headsetjes en zenders voor en na gebruik worden neergelegd.
Daarmee hou je overzicht en voorkom je dat (zeker na afloop) je ze overal weg mag vissen, met eventuele schade tot gevolg.
Maar het heeft nog een voordeel:
Je houdt altijd afstand tussen de zenders en de ontvangers.
Soms gebeurd het dat een beltpack (zender) of microfoon in werking op de ontvangers wordt gelegd.
Dit geeft grote kans op storing! 

En als laatste (en zeker niet onbelangrijk): Het dragen van een headset betekend zeker niet dat je geen volume meer hoeft te gebruiken in je spraak!
Ook hier geld dat de spelers goede stem instructies moeten krijgen!

Instellen frequenties (gevorderden)

Als je bij ons een set huurt dan zijn de frequenties goed ingesteld.
Dit zijn de kanalen waar de zenders op zenden.
Die moeten natuurlijk allemaal verschillend zijn en mogen elkaar niet storen.
Op zich hoef je je daar bij ons dus niet op te letten.
Maar voor wie het weten wil, heb ik wel wat tips:

Begin altijd met het kijken op deze site welke frequenties in jouw gebied daadwerkelijk vrij zijn:

https://www.microfoonbanden.nl/

Kijk welke frequenties je systeem gebruikt en zie welke kanalen daadwerkelijk vrij zijn.
Verdeel de vrije frequenties over je zenders.

Voorbeeld:

Wij gebruiken het systeem van Stageline.
Deze zenders hebben 1000 kanalen van 672.000 tot 696,975 Mhz
Als ik de op site kijk welke frequenties bijvoorbeeld in Sneek te gebruiken zijn dan zie ik dat dit het gebied is tussen 686 en 710 Mhz.
Van 672 tot 686 Mhz is dus niet vrij en dus onbruikbaar.
Hou je daar ook aan, de kans is groot dat er ergens een grote DVB-T zender staat met een vermogen waar je headset het niet van gaat winnen.
Dat wil binnen nog wel eens mee vallen, maar ik zou de uitdaging niet aan gaan.
Daar komt bij dat we van 686 tot 696,975 Mhz gewoon te gebruiken hebben.
Bij dit systeem zijn dat 460 kanalen.
Heb je 10 zenders dan verdeel je die 10 zenders onder de 460 kanalen.
De 'kanalen-afstand' tussen de zenders is dan 46 kanalen.

Is dat het? 
Was het maar zo makkelijk.
Ondanks de kanalen-afstand zullen zenders elkaar gaan storing.
Een technisch verhaal maar heeft te maken met harmonischen.
Kort door de bocht: de zender zend niet alleen op de ingestelde frequentie maar ook (met veel minder vermogen) op naast gelegen frequenties.
Dat kan je meten en met speciale apparatuur zichtbaar maken, maar ik ga er vanuit dat we dat even niet bij de hand hebben.

Wat ik meestal doe is alle zenders uit, en alleen zender 1 aan.
Loop wat om je ontvangers heen en zie welke (naast natuurlijk ontvanger 1) ook aanslaat.
Stel dat ontvanger 8 ook aanslaat op ontvangst dan stoort zender 1 op kanaal van zender 8.
Verander de frequentie van ontvanger 8.
Ga een paar kanalen naar beneden of naar boven, dusdanig dat het storen ophoud.

Vervolgens doe je zender 1 uit, en doet zender 2 aan etc etc.
Denk erom dat als je bij zender 8 komt dat je die nog wel even aanpast aan de frequentie die je ontvanger 8 hebt gegeven.
Het is even puzzelen en het kost wat tijd maar dan weet je zeker dat je daar geen drop-outs door krijgt.